Familieschaak

De Velpse Schaakvereniging mag zich gelukkig prijzen met het aantal leden van wie een familielid ook schaakt. Zo schaken er vier vaders die hun zonen ook zetten zien doen, is er een broertje en een zusje, twee zusjes, heeft een vader zowel zoon als dochter meegenomen, en helemaal bont maakt een gezin het, waarvan alle vijf leden schaken.

Ook als schaakterm bestaat het "familieschaak". Het is een vorm van een vork, waarbij een stuk een dubbele aanval uitvoert op zowel de koning als de dame(s), of zowel de koning als de toren(s). De koningin en haar man zijn natuurlijk familie, en voor het gemak wordt de toren daar ook bij gerekend. Uitgaande van de beginpositie zou men kunnen spreken van 'verre familie'. Bovendien, als een stenen toren bij de familie gerekend moet worden, zou een paard toch eerder gezinslid zijn. Wellicht is het geschiedkundig verklaarbaar, daar vroeger in Engeland een toren onder andere een marquess werd genoemd, vertaald naar het Nederlands 'markies'. En markiezen zijn volgens het sprookje De Gelaarsde Kat edelmoedige mensen.

Zeldzame familieschaakjes geven schaak en vallen tegelijkertijd twee andere stukken aan. Dat schaakje kan enkel met een paard of een dame worden gegeven. Bij zeldzaamste soort heeft een schaker de hulp nodig van zijn tegenstander: schaak geven en drie andere torens en/of dames aanvallen.

Voor alles moet een eerste keer zijn, en toen ik vandaag op het internet zat te snelschaken, gebeurde het zowaar. Dit was de stelling, met zwart aan zet:

Ik had met wit net 1. Pxe5 gespeeld, die zwart enkel terug mag nemen op straffe van dameverlies: 1...dxe5? 2. Txd8+ Dxd8 3. Txd8+.

Zwart dacht slim te zijn door met zijn koning zijn toren te dekken, waardoor hij wel dreigde op e5 te slaan, met 1...Ke7??

Aan het aantal vraagtekens is al te zien dat dit een nog slechtere zet is, want nu komt het heuse, viervoudige familieschaak met 2. Pc6+

Een buitengewoon merkwaardige stelling, waarbij zwart schaak moet opheffen, en terwijl tegelijkertijd de twee torens en de dame worden aangevallen, hij dit opheffen niet kan doen door de aanvaller te slaan.

Mijn tegenstander gaf uit frustratie niet op, en ik moest de resterende tijd uitzitten. Maar dat vond ik niet vervelend, want zelfs de groothartige Markies van Carabas zou zijn computer hebben uitgezet als hij zwart had gehad.

Sterker nog: toen bij de uitslag al lang 1-0 stond, heb ik nog een poosje naar de stelling zitten staren, mij afvragend of ik dit al eerder op het bord had gehad. Maar ik denk dat ik het zelfs nog nooit eerder heb gezien...